Współczesny japoński system
edukacyjny opiera się na mocnych podstawach prawnych,
przyjętych w 1947 roku. Są to głównie trzy dokumenty:
Podstawowa Ustawa o Oświacie (jap. „Kyōiku Kihon Hō”),
Ustawa o Szkolnictwie (jap. „Gakkō Kyōiku Hō”) oraz nowa
Konstytucja Japonii (jap. „Nihonkoku-no Kenpō”), z
których wszystkie głoszą egalitarność i powszechność
edukacji. Głównym zaś przesłaniem edukacji w Japonii ma
być wydanie odpowiedzialnych obywateli, walczących o
pokój i demokrację oraz przestrzegających praw człowieka
i zachowujących tolerancję religijną.
Obecne szkolnictwo japońskie jest
zdecentralizowane; funkcjonują trzy poziomy
admninistracji rządowej: krajowy, prefekturalny i
miejski – z których każdy ma inny zakres
odpowiedzialności, finansowania i nadzoru oświatowego.
Na szczycie tej hierarchii stoi Ministerstwo Edukacji
(jap. „Monbushō”), powstałe w 1871 roku, odpowiedzialne
za finansowanie oświaty, program nauczania, podręczniki
szkolne i określanie standardu szkolnictwa narodowego.
Od 6 stycznia 2001 roku ministerstwo zmieniło nazwę na
Ministerstwo Edukacji, Nauki, Sportu i Kultury (jap. „Monbu-kagakushō”).
Każda z 47-miu prefektur mianuje
pięcioosobowy urząd d/s edukacji, który zarządza
szkołami publicznymi (włącznie z publicznymi szkołami
średnimi wyższego stopnia, publicznymi szkołami
specjalnymi dla niepełnosprawnych, oraz innymi
instytucjami użyteczności publicznej). Urzędy
prefekturalne są organem wydającym licencje
nauczycielskie i zajmującym się sprawami kadrowymi.
Współczesny japoński system
nauczania dzieli się na cztery podstawowe etapy: szkołę
podstawową (6 lat), szkołę średnią niższego stopnia (3
lata) – odpowiednik polskiego gimnazjum, szkołę średnią
wyższego stopnia (3 lata) – odpowiednik polskiego
gimnazjum, oraz uniwersytet (przeważnie 4 lata), który
może oferować studia podyplomowe. Istnieją także szkoły
wyższe o 2-3 letnich kursach (Kolegia Techniczne i
Kolegia Niższe). Nauką obowiązkową objęte są dzieci i
młodzież w wieku od 6 do 15 lat w ramach edukacji
podstawowej i średniej niższego stopnia. (patrz tabelka
1.)
1. Edukacja przedszkolna
Przedszkola (jap. „yōchien”) - choć są pod nadzorem Ministerstwa
Edukacji - nie stanowią części oficjalnego systemu
edukacyjnego. Dla porównania – żłobki – czyli centra
opieki dziennej (jap. „hoikuen”) są nadzorowane przez
Ministerswo Pracy. Te dwa rodzaje instytucji obejmują
edukacją około 90% dzieci w wieku przedszkolnym. Aż 77%
z nich uczęszcza do przedszkoli prywatnych, które
stanowią 58% ogółu. Edukacja w przedszkolach opiera się
głównie na odpowiednim wykorzystaniu zabaw przy
jednoczesnym przygotowaniu dzieci do egzaminów
wstępnych, które muszą przechodzić w niektórych szkołach
podstawowych.
Kadrę nauczycielską przedszkoli stanowią głównie młode absolwentki
kolegiów niższych.
Już od przedszkoli dzieci przyzwyczaja się do pewnych reguł systemu
oświaty. W wielu placówkach wszystkie dzieci noszą takie
same mundurki i czapeczki, a także pewne oznaczenia
odróżniające poszczególne roczniki uczniów, które
pomagają dzieciom zrozumieć przynależność jednostki do
danej grupy, oraz ułatwiają zachować odpowiednie relacje
pomiędzy kolegami starszymi i młodszymi (jap. „senpai” –
„kōhai”).
2.
Szkolnictwo
podstawowe
Edukacja w powojennej Japonii jest obowiązkowa i bezpłatna dla
wszystkich dzieci od pierwszej klasy szkoły podstawowej
(jap. „shōgakkō”) przez kolejnych dziewięć lat, na
szkole średniej niższego stopnia skończywszy. Przez całą
drogę edukacji Japończycy najczęściej podają wiek
dziecka nie według ich daty urodzin, ale zgodnie ze
szczeblem edukacji, na którym się właśnie znajdują.
Zatem o sześcioletniej dziewczynce czy chłopcu mówi się
zazwyczaj: „uczeń pierwszej klasy szkoły podstawowej”
(jap. „shōgaku ichinensei”), zaś o trzynastoletnim
chłopcu: „uczeń drugiej klasy szkoły średniej niższego
stopnia” (jap. „chūgaku ninensei”) itd.
Rok szkolny w Japonii (w szkołach podstawowych, średnich i wyższych)
rozpoczyna się 1. kwietnia a kończy 31. marca i
zazwyczaj składa się z trzech semestrów oddzielonych
przerwami wakacyjnymi. Dzieci uczęszczają do szkoły w
ciągu tygodnia od poniedziałku do piątku (do marca 2002
roku dzieci chodziły do szkoły także w soboty przed
południem, 2–3 razy w miesiącu). Choć rok szkolny
obejmuje minimum 210 obowiązkowych dni nauki, większość
zarządów szkolnych decyduje się na zwiększenie tej
liczby o około 30 dni w ciągu roku, które są
wykorzystywane na rozmaite formy zabaw, ceremonii,
festiwali, zawodów sportowych itp.
Podręczniki (najczęściej małego formatu, łatwe w użyciu), które
zazwyczaj zmienia się co trzy lata zgodnie z listą
Ministerstwa Edukacji, są w ciągu nauczania
obowiązkowego rozdawane dzieciom bezpłatnie. Koszty
dystrybucji podręczników, zarówno w szkołach publicznych
jak i prywatnych, ponosi Ministerstwo Edukacji.
Właściwie wszystkie placówki mają gabinety lekarskie i personel
medyczny, dobre wyposażenie sportowe, boiska, sale
gimnastyczne, a 75% z nich własne baseny.
Dzieci rozpoczynają edukację w wieku sześciu lat. 99% szkół podstawowych
to instytucje publiczne, tylko 1% to szkoły prywatne,
które są bardzo kosztowne, a przez to elitarne. Często
torują one drogę do dalszej edukacji w szkołach
prywatnych, z którymi współpracują, włączając w to nawet
szkoły wyższe. Współzawodnictwo już na początku
„drabiny” edukacyjnej często okazuje się dla dzieci (i
rodziców!) bardzo trudne.
Mimo, że obowiązkowe publiczne szkolnictwo jest bezpłatne, rodzice
ponoszą jednak pewne koszty związane np. z wykupieniem
obiadów, czy dodatkowych pomocy naukowych, wymaganych
ubiorów, opłacaniem wycieczek szkolnych itp. Wiele
rodzin japońskich ponosi także niemałe wydatki na
dodatkowe książki dla swoich dzieci, prywatne lekcje czy
kursy (jap. „juku”). Takie wydatki oszacowano w 1998
roku jako średnią kwotę około 302,019 jenów na jedno
dziecko. Koszty edukacji ponoszone w szkołach prywatnych
są oczywiście dużo wyższe.
Klasy w szkołach podstawowych są dość liczne – obejmują średnio
trzydzieścioro uczniów. Dzieci najczęściej pracują w
małych grupach, które mają swoje zadania zarówno naukowe
jak i obowiązki dyscyplinaryjne.
Standardowy program nauki zawiera: język japoński, nauki społeczne,
arytmetykę i nauki ścisłe, oraz dodatkowo: sztukę,
zajęcia techniczne, muzyczne, domowe, fizyczne, a także
lekcje na temat moralności. Największy nacisk kładzie
się na naukę czytania i pisania. Dzieci muszą w ciągu
sześciu lat obowiązkowej edukacji w szkole podstawowej
poznać dwa japońskie sylabariusze (po 45 znaków każdy) i
około 1000 znaków graficznych (jap. „kanji”).
Nauczyciele szkół podstawowych są zasadniczo odpowiedzialni za wszystkie
przedmioty. 60% z nich to kobiety, choć na ogół
stanowiska kierownicze obejmują mężczyźni. Kadra
nauczycielska jest wyposażana w dobre materiały
edukacyjne, sprzęt audio-wizualny, komputery itp.
Większość szkół korzysta także z materiałów opracowanych
przez japońską telewizję edukacyjną NHK (jap. „Nippon
Hōsō Kyōkai”).
Szkoły zapewniają dzieciom obiad, w części subsydiowany przez rząd.
Posiłki są organizowane w klasach, razem z nauczycielem,
dając kolejną okazję do poznania właściwych nawyków
żywieniowych, dbałości o zdrowie oraz odpowiednich
zachowań społecznych. Często to właśnie uczniowie są
odpowiedzialni za roznoszenie posiłków i sprzątanie po
nich. Szkoła podstawowa w Japonii jest uważana za
fundamentalny element kształtujący uczniów ku przyszłej
edukacji. Niemal wszystkie dzieci kontynuują naukę na
następnym szczeblu edukacji – w obowiązkowej szkole
średniej niższego
stopnia.
|